पेटंटचे उद्दिष्ट

• शोधकर्त्याचे संरक्षण : शोधकर्त्याला त्यांच्या आविष्कारावर एकाधिकार देणे.
• शोध प्रोत्साहन : संशोधन आणि नवकल्पना वाढविणे.
• सार्वजनिक माहितीचा प्रसार : पेटंट नोंदणी करताना शोधाची तांत्रिक माहिती सार्वजनिक करणे, ज्यामुळे इतरांना प्रेरणा मिळू शकते.

पेटंटचे प्रकार (Types of Patents)

• उपयोगिता पेटंट (Utility Patent) : नवीन आणि उपयुक्त प्रक्रिया, मशीन, उत्पादन किंवा रचना यासाठी दिले जाते.
• डिझाइन पेटंट (Design Patent ) : एखाद्या उत्पादनाच्या अनोख्या बाह्य स्वरूपासाठी दिले जाते.
• प्लांट पेटंट (Plant Patent) : नवीन प्रकारच्या वनस्पतींच्या शोधासाठी दिले जाते.

पेटंट मिळविण्याची अट (Patentability Criteria)
एखाद्या शोधासाठी पेटंट मिळवण्यासाठी खालील अटी पूर्ण कराव्या लागतात:

• नवीनता (Novelty) : शोध पूर्णतः नवीन असावा.
• उपयोगिता (Utility) : प्रत्यक्ष वापरासाठी उपयुक्त असावा.
• उद्योगिक वापर (Industrial Applicability) : औद्योगिक उत्पादनासाठी योग्य असावा.
• नॉन-ऑब्व्हियसनेस (Non-Obviousness) : शोध तंत्रज्ञानातील तज्ञासाठी सहजसाध्य नसावा.

पेटंटचे फायदे (Benefits of Patent):

• व्यावसायिक एकाधिकार : इतरांना उत्पादन करण्यापासून रोखता येते.
• आर्थिक लाभ : पेटंट लायसेंसिंग किंवा विक्री करून उत्पन्न मिळवता येते.
• प्रतिस्पर्ध्यांपासून संरक्षण : तंत्रज्ञानावर एकाधिकार मिळतो.
• ब्रँड मूल्य वाढवते : नाविन्यपूर्ण ब्रँडची प्रतिष्ठा वाढते.

पेटंटचे महत्त्व

• संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देते.
• आर्थिक विकास आणि नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवते.
• व्यवसायांना बाजारात स्पर्धात्मक वाढ देते.
• नवीन शोधांचे संरक्षण करून संशोधकांना प्रेरित करते.

पेटंट नोंदणीची प्रक्रिया (Patent Registration Process in India)

• शोध सर्वेक्षण (Patent Search) : शोधाची नवीनता तपासण्यासाठी सखोल शोध करणे.
• अर्ज सादर करणे (Filing Application) : पेटंट ऑफिसमध्ये अर्ज दाखल करणे. अर्ज दोन प्रकारचे असू शकतात:
• प्रोव्हिजनल अर्ज (Provisional Application) : प्राथमिक स्वरूपात संरक्षण मिळवण्यासाठी.
• पूर्ण अर्ज (Complete Application) : संपूर्ण तपशीलासह अंतिम अर्ज.
• परीक्षण (Examination) : पेटंट ऑफिसकडून अर्जाचे तांत्रिक व कायदेशीर परीक्षण.
• प्रकाशन (Publication) : अर्ज सादर केल्यानंतर 18 महिन्यांनंतर पेटंट प्रकाशित केले जाते.
• विरोध आणि आक्षेप (Opposition & Objection) : इतर व्यक्ती 12 महिन्यांच्या आत आक्षेप घेऊ शकतात.
• मंजुरी (Grant of Patent) : सर्व अटी पूर्ण झाल्यास पेटंट मंजूर केले जाते.

पेटंटची कालावधी (Patent Duration)

• भारतामध्ये पेटंटची वैधता 20 वर्षे असते.
• प्रोव्हिजनल अर्ज केल्यास, 12 महिन्यांत पूर्ण अर्ज करावा लागतो.
• कालावधी संपल्यानंतर पेटंट सार्वजनिक मालमत्ता बनते.

पेटंट उल्लंघन (Patent Infringement)
अनधिकृतरित्या पेटंटधारकाच्या शोधाचा वापर, उत्पादन, विक्री, किंवा आयात करणे म्हणजे पेटंट उल्लंघन होय. यामुळे पेटंटधारकाला न्यायालयीन कारवाई करून नुकसानभरपाई आणि बंदी आणण्याचा अधिकार मिळतो.